Senin, Juni 23, 2025

Istoria Iran – Husi Impériu Antigu to’o Republika Islamika

 

Husi: Martins,S. 

 1. Introdusaun

Iran, ne’ebé uluk naran Persia, iha istoria naroman liu tinan 2.500. Iha tempu antiku, Persia hetan fama tanba impériu boot hanesan Achaemenid, Parthian, no Sassanid. Nasaun ne’e hetan inflénsia boot iha Arkitetura, Filosofia, Siénsia no Relijiaun Zoroastrianismo.

Iha séklu VII, Islam tama hodi transforma Iran ba estadu Islamika. Iha tinan 1501, Dinastia Safavid hamosu Iran nudar estadu Shia Islamika, ne’ebé mak até ohin loron, forma identidade nasional. Iha séklu XIX–XX, Iran submete ba influência boot hosi poténsia estranjeiru hanesan Rusia no Inglaterra, no mak sai razaun karik povu hakarak autonomia.

Iha tinan 1925, Reza Shah Pahlavi tama nudar rei, halo modernizasaun, nasionalizasaun no sekularizasaun. Nia oan, Mohammad Reza Shah, kontinua governu, maibé represivu no pró-ocidente. Luta povu hodi dereitu, liberdade no justisa sira laran, finaliza iha Revolusaun Islamika 1979, ne’ebé derruba monarkia no forma Repúblika Islamika Iran, ho lideransa espiritual husi Ayatollah Khomeini.

Sistema governu ne’e iha kombinasaun teokrasia (relijiaun) no repúblika (votu), ne’ebé atribui poder aas ba Líder Supremu. Iran kontinua enfrenta konflikto relijiozu, politika no jéopolitika. Iha tinan 2025, Iran seidauk demokrátiku hanesan sistema oeste, maibé kontínua ho influénsia boot iha Medio Oriente.

2. Objetivu

Artigu ida ne’e iha objetivu atu:

  • Hatudu istoria Iran husi beiala to’o modernidade.
  • Esplika mudansa kona-ba sistema gobernu no relijiaun.
  • Analiza konflitu jéopolitiku no ambisaun Iran.
  • Hatudu konfrontasaun Iran ho Israel no nasaun oeste.

 3. Esplikasaun Historika

3.1 Iran Antigu (550 T.K – Séklu VII)

  • Impériu Achaemenid lidera hosi Cyrus the Great, hetan fama tanba respetu ba diversidade relijiaun no administrasaun avansadu.
  • Zoroastrianismo nudar relijiaun nasional.
  • Contribuisaun iha Siénsia, Matematika, Arte no Leis.

3.2 Islamizasaun Iran (Séklu VII – Séklu XV)

  • Islam Sunni domina depois Kalifatu Arabu okupa Persia iha 651 T.K.
  • Iha tinan 1501, Dinastia Safavid hamosu Iran nudar estadu Shia Islamika Twelver.

3.3 Dinastia Qajar & Pahlavi (1796–1979)

  • Dinastia Qajar (1796–1925) fraqueza no perde toos ba Rusia.
  • Reza Shah Pahlavi (1925) – modernizasaun sekular, nasionalizasaun.
  • Mohammad Reza Shah (1941–1979): represivu no favoritismu ba oeste (EUA, UK).
  • 1953: CIA derruba PM Mossadegh tanba nia hakarak nasionaliza petroleu.

 3.4 Revolusaun Islamika (1979)

  • Lider spiritual Ayatollah Khomeini orienta protestu.
  • Shah hamenus popularidade tanba represivu, ne’ebé favorese elite.
  • Povu referendum hodi aprova Repúblika Islamika Iran.

 3.5 Estrutura Ukun Iran

Instituisaun

Deskrisaun

Líder Supremu

Lider espiritual no polítiku aas liu.

Presidente

Eletu povo, governu administrativu.

Majlis

Parlamentu legislatifu.

Guardian Council

Verifika kandidatu no lei konformi Islam.

Assembly of Experts

Elege/deskonfia Líder Supremu.

Judisiáriu Islamiku

Julga tuir Sharia.

 3.6 Lei no Demokrasaun

  • Konstituisaun 1979 (atuáliza 1989).
  • Demokrasaun iha limitasaun tanba kandidatu presiza aprova husi Guardian Council.
  • Liberdade partidu, feto, mídia no LGBT la kompativel ho lei Islam.

 3.7 Iran ho Ambisaun Global

Razaun Iran hakarak sai forte iha mundu:

  • Hakarek lidera Islam Shia iha Medio Oriente.
  • Luta kontra imperialismu – EUA, Israel, Uni-Eropa.
  • Dezenvolve teknolójia nukleár (ba energia maibé suspeitu ba arma).
  • Apoiu grupus militante hanesan Hezbollah, Hamas, no Houthi.
  • Hetan influénsia estratéjika iha merkadu petroleu – estrangula ba Arab Saudi.

3.8 Konflitu ho Israel no Aliansa Oeste

  • Iran no Israel iha relasaun hostil; Iran akuzadu suporta Hamas no Hezbollah.
  • Israel no EUA considera Iran hanesan ameasa seguransa nukleár.
  • Sanisaun internasionál limitadu ekonomi Iran (EUA, EU, ONU).
  • Iran buka aliansa ho Rusia, China, no grupu “Axis of Resistance”.

4. Resume / Konkluzaun

Iran iha istoria naroman ho kontribuisaun kultura, relijiaun no siénsia. Iha monarkia Pahlavi, Iran moderniza maibé represivu. Revolusaun 1979 transforma Iran ba estadu Islamika nudar resposta ba opresaun politika no moralidade sosial.

Sistema governu Iran ne’ebé uniku iha mundu – mistura entre teokrasia (dominiu relijiaun) no repúblika (votu povo), maibé demokrasaun iha limitasaun barak. Nia ambisaun atu sai lider iha Islam Shia no reziste dominasaun ocidental, fó tenssaun ho Israel no Aliansa oeste.

To’o 2025, Iran seidauk sai demokrátiku iha sentidu liberal, maibé kontinua ho influénsia política, ideolojia no militár iha rejiaun. Povu Iran hakarak soberania, no sistema estadu kontinua hadomi relijiaun Shia ho resistência ba opresaun estranjeiru.

 5. Referénsia Importante

  1. Axworthy, M. (2013). A History of Iran: Empire of the Mind. Basic Books.
  2. Keddie, N. R. (2006). Modern Iran: Roots and Results of Revolution. Yale University Press.
  3. Hiro, D. (2013). The Iranian Labyrinth: Journeys Through Theocratic Iran and Its Furies. Nation Books.
  4. BBC News. (2023). Iran Country Profile. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-14542438
  5. United Nations Security Council. (2020). Sanctions on Iran. https://www.un.org/securitycouncil/sanctions/iran
  6. International Atomic Energy Agency. (2024). Iran’s Nuclear Activities Report. https://www.iaea.org/
  7. Council on Foreign Relations. (2023). Iran’s Proxy Militias and Foreign Policy. https://www.cfr.org



Jumat, Juni 13, 2025

“Engkau yang Bisa Segalanya”

 

Oleh Martins. S

Jika kau mau, kau bisa segalanya,
melangkah maju menembus batas-batas dunia.
Kau bisa ukir masa depan dengan cahaya,
kau bisa jadi nafas dalam jiwa yang percaya.

Kau bisa jadi tiang di rumah yang hampir roboh,
jadi obor di malam yang pekat dan jenuh.
Kau bisa jadi jawab bagi ragu dan resah,
membawa harapan, memberi arah.

Namun jika kau mau…
kau juga bisa jadi tembok di jalan yang sempit,
penghalang sunyi yang tak terlihat tapi menghimpit.
Kau bisa jadi racun dalam sistem yang lemah,
mengikis kepercayaan, menyebar lelah.

Kau boleh tertawa di depan panggung sorotan,
tapi tahu kau, di belakangnya ada tangisan?
Jangan kau bangga dalam gemilang pujian,
jika tapakmu menggores luka dan kehancuran.

Jadilah kau cahaya, bukan sekadar sinar,
penuntun langkah, bukan penghalang sabar.
Karena kuasa yang besar tak selalu membanggakan,
tapi cara kau memilih... itulah yang dikenang kemudian.

Racun di Ujung Lidah

 


Oleh Martins. S

Lidah tak bertulang, tapi bisa melumpuhkan,
bila tak jujur dalam berkata dan berperilaku.
Dari ujungnya mengalir bisa diam-diam,
meracuni damai, mematikan kalbu.

Ia bisa membunuh tanpa darah,
menghancurkan nama, melemahkan cinta.
Karakter yang dibangun bertahun-tahun lamanya,
hancur dalam satu kalimat tanpa makna.

Lidah bisa membenci, menusuk tanpa suara,
menghasut tanpa langkah, menyakiti tanpa cela.
Namun ia juga bisa jadi penawar,
menjadi terang jika bicara benar.

Lidah bisa membawa kita ke mana kita pergi,
menuntun langkah menuju jujur dan nurani.
Ia dapat menunjukkan jalan kebenaran,
atau menusuk diam-diam dalam kemunafikan.

Maka jaga lidahmu seperti permata,
pakailah untuk menyembuhkan, bukan melukai.
Karena kata adalah hidup yang menjelma,
bisa jadi berkat... atau bisa jadi kutukan abadi.

El Veneno en la Punta de la Lengua


Por Martines. S

La lengua no tiene huesos, pero puede paralizar,
cuando falta la verdad al actuar y al hablar.
Desde su punta fluye un veneno sutil,
que envenena la paz y rompe lo frágil.

Puede matar sin derramar sangre,
destruir un nombre, apagar el hambre.
Un carácter forjado por años de valor,
puede caer por una frase sin amor.

La lengua puede odiar, herir en silencio,
incitar sin pasos, dañar sin argumento.
Pero también puede ser medicina y consuelo,
si habla con verdad y con anhelo.

La lengua nos lleva por donde andamos,
nos guía si con sinceridad caminamos.
Puede mostrar el sendero correcto,
o matar en secreto, frío y directo.

Por eso cuida tu lengua como un tesoro,
úsala para sanar, no para causar desespero.
Porque cada palabra que deja tu voz,
puede ser bendición... o puede ser cruz.

O Veneno na Ponta da Língua

 


Por Martins. S

A língua não tem ossos, mas pode paralisar,
quando falta a verdade no agir e no falar.
De sua ponta escorre um veneno sutil,
que envenena a paz e silencia o perfil.

Ela pode matar sem derramar sangue,
destruir um nome, fazer o amor exangue.
Um caráter moldado ao longo da vida,
pode ruir por uma frase maldita.

A língua pode odiar, ferir sem som,
incitar sem passos, ferir sem tom.
Mas também pode ser bálsamo, cura,
quando fala com verdade, amor e ternura.

A língua pode guiar para onde vamos,
mostrar o caminho quando nos calamos.
Pode indicar a verdade com pureza,
ou matar em silêncio, com frieza.

Por isso, guarda tua língua como um tesouro,
que sirva para edificar, não para o desassossego.
Pois cada palavra dita tem poder profundo—
de salvar uma alma, ou despedaçar o mundo.

Quando as Palavras Ferem

 Poema de Martines. S

Cuidado ao falar, mesmo sem intenção,
pois a língua, sem osso, pode ferir o coração.
Uma frase pode ser luz que aquece,
ou lâmina fria que a alma entristece.

Há palavras que chegam como abraço,
e outras que cortam no mais profundo espaço.
Não sangra o corpo, nem mostra sinal,
mas o peito se parte num silêncio fatal.

Não moldes o som com pressa ou ira,
pois nem todo ouvido é forte quando a dor se estira.
Há feridas que o olhar nunca decifra,
mas vivem gritando onde ninguém apalpa.

Melhor calar com amor e prudência,
do que falar e ferir com imprudência.
Pois quando a palavra se torna caco no chão,
todos sangramos… em silêncio, no coração.

Kamis, Juni 12, 2025

Quatro Dedos Para Mim

 

Poema de Martins. S

Fico em pé sobre as feridas dos outros,
apontando com um dedo, entre silêncios e gritos frouxos.
Achei que eu soubesse o melhor caminho,
mas meu coração se perdeu no próprio desalinho.

Apontei teu rosto com falsa razão,
sem ver as rachaduras na minha própria mão.
Um dedo te acusa com arrogância e dor,
mas quatro se voltam a mim — sem favor.

É fácil julgar por fora a aparência,
sem perceber a alma cheia de carência.
Te condeno por medo do que vejo em mim,
meu reflexo no espelho é o real fim.

Agora me calo, com vergonha no olhar,
tentando entender antes de apontar.
Pois os quatro dedos voltados a mim,
são mestres duros — mas justos até o fim.
%FIM%