Selasa, Januari 31, 2023

KRESIMENTO EKONOMIA VERDES (green Growth Economic)



Santana Martins 

Secretaris Nasional Os Verdes de Timor

 


Kresimentu ekonómiku Verde (green Growth Economic) mak kresimentu ekonómiku ne'ebé maka'as liu hodi la haluha de'it problema ambientál sira, la haluha dezenvolvimentu ki'ik karbonu no inkluzivu sosialmente. La dook husi definisaun kreximentu Verde, Ekonomia Verde define nu'udar atividade ekonómika ne'ebé bele kria moris-di'ak ba komunidade liu husi limitasaun rekursu enerjia naturál no karbonu kiik. Governu Indonezia mós prepara ona programa Green Growth nu'udar pasu atenuasaun ba mudansa klimátika.

Pasu hirak-ne'e inklui polítika balun, substansialmente, kolektivu ka finansiamentu. Iha Indonesia dalan ida-ne'ebé sala hosi pasu hirak-ne'e mak sub-stitusionaliza aspetu mudansa klimátika iha Planu Dezenvolvimentu Nasional medium prazu 2020-2024.

Enkuantu esforsu hirak ne'ebé iha ne'e inklui hadi'a kualidade ambiente moris nian, hadi'a rezisténsia ba dezastre no mudansa klimátika, no dezenvolvimentu ne'ebé ki'ik iha karbon. Liu husi kresimentu ekonomia ne'ebé di'ak liu, hein katak setór ekonomia indústria bele integra hodi kria uzu rekursu naturál sira ho responsabilidade, prevene no hamenus poluisaun no kria oportunidade atu

Ho ida-nee, dezenvolvimentu ne'ebé la'o ba oin bele kria liután bazeia ba kompriensaun katak konflitu entre ekonomia no ambiente bele hetan konsiliasaun di'ak. Macam- variedade Konseptu Ekonomia Verde Istoria Ekonomia Verde mosu ba dala primeiru iha relatóriu ba Governu Inglaterra ne'ebé planeia husi grupu ekonómiku ambiente kuñesidu ho títulu Ba Ekonomia Verde, 1989. Maske nunee, to'o ohin loron seidauk iha definisaun ida kona-ba ekonomia verde ne'ebé sai hanesan akordu internasionál ida-ne'ebé hamutuk. Tuir mai mak definisaun no konseitu oioin kona-ba ekonomia Verde ne'ebé halo husi Grupu hanoin Dezenvolvimentu Ekonomia Verde iha Indonezia (Tinan 2010 - 2012).

Iha tinan 2011, Ekonomia Verde define tiha ona UNEP nu'udar sistema atividade ekonómika ida-ne'ebé relasiona ho distribuisaun, produsaun no konsumu sasán no servisu sira ne'ebé hamosu melloria ba seguransa sosiál iha tempu naruk. Maibe, la hamosu jerasaun oin mai hasoru risku ambientál signifikativu ka defisiénsia ekolojika. Iha tinan ne'ebé hanesan, UNCTAD esplika katak ekonomia Verde nu'udar sistema ekonómiku ne'ebé prodús hadi'a povu nia moris-di'ak no hamenus diferensa sira liuhusi atividade sira ne'ebé la hamosu nesesidade ba jerasaun sira tuir mai atu hasoru risku ambientál ne'ebé signifikativu no mós susar ekolojiku.

Iha tinan 2011, UNCSD esplika katak ekonomia ne'ebé di'ak mak hanesan lente ne'ebé foka liu ba aproveita oportunidade atu hadi'a objetivu ekonomia no mós ambiente hanesan. Koaliisaun Ekonomia Hijau, iha 2011, define de'it ekonomia Verde nu'udar ekonomia ne'ebé forte no bele fornese kualidade moris ne'ebé diak. Maibe iha prosesu nee, presiza hamenus enerjia ekolojia rai nian. Iha tinan ne'ebé hanesan, Kamara Komersiu Internasional hanoin katak ekonomia ne'ebé di'ak la sai livre husi kresimentu ekonomia no responsabilidade ambientál ne'ebé servisu hamutuk. Liuhusi sistema ekonómiku ne'ebé di'ak, sira mós bele hametin malu hodi apoia progresu iha dezenvolvimentu sosial. Iha tinan 2012, Grupu 92 husi rai-Danish esplika katak ekonomia ne'ebé di'ak la'ós kondisaun ida, maibé prosesu transformasaun no progresu dinámiku ne'ebé la'o hela. Tuir grupu Danish 92, ekonomia ne'ebé di'ak mak hamosu moris-di'ak no asesu ba oportunidade ne'ebé justu ba ema hotu. Iha prosesu ida nee, integridade ambientál no ekonomia mós presiza dezenvolve hodi adapta ba kapasidade enerjia rai nian ne'ebé menus. Governu Afrika Sul iha tinan 2012 mós fó sai ninia deklarasaun kona-ba definisaun ekonomia ne'ebé di'ak liu. Pihaknya hateten katak ekonomia ne'ebé di'ak liu bele fó pontu entrada atu habelar baze ba povu ne'ebé iha ekonomia kulit metan no mós atu hamenus feto no emprezáriu sira ne'ebé muda. Aleinde nee, konseitu ekonómiku ne'ebé di'ak mós bele oferese oportunidade ba empreza sira atu halo atividade sosiál ekonómiku. Enkuantu governu Indonezia, iha tinan 2010 define tiha ona ekonomia Verde nu'udar paradigma dezenvolvimentu ne'ebé bazeia ba aprosimasaun efisiénsia rekursu rekursu ho pontu forte iha internalizasaun kustu husi penipisaun rekursu rekursu naturál no degradasaun ambiente. Liutan nee, ekonomia ne'ebé di'ak liu mak sistema esforsu atu kontrola kiak, kria kampu servisu ne'ebé adekuadu no mós garante kresimentu ekonomia ne'ebé sustentavel. Husi konseitu oioin nee, hanoin ekonómiku ne'ebé di'ak liu mak hanesan jogu ne'ebé halo husi mundu ekonomia ne'ebé prontu atu sirkula ho forsa atu apoia ambiente ka ekolojia rai nian. Atu nune'e bele kria objetivu sira atu hadi'a komunidade nia moris-di'ak, fó oportunidade ne'ebé hanesan intersesaunalmente, no minimiza estragu ba ambiente.

Kresimentu ekonómiku Verde Kresimentu ekonómiku Verde mak kresimentu ekonómiku ne'ebé maka'as liu hodi la haluha de'it problema ambientál sira, la haluha dezenvolvimentu ki'ik karbonu no inkluzivu sosialmente. La dook husi definisaun kreximentu Verde, Ekonomia Verde define nu'udar atividade ekonómika ne'ebé bele kria moris-di'ak ba komunidade liu husi limitasaun rekursu enerjia naturál no karbonu kiik. Governu Indonezia mós prepara ona programa Green Growth nu'udar pasu atenuasaun ba mudansa klimátika. Pasu hirak-ne'e inklui polítika balun, substansialmente, kolektivu ka finansiamentu. Dalan ida-ne'ebé sala hosi pasu hirak-ne'e mak sub-stitusionaliza aspetu mudansa klimátika iha Planu Dezenvolvimentu Nasional Meiu-Leste (RPJMN) 2020-2024.

Enkuantu esforsu hirak ne'ebé iha ne'e inklui hadi'a kualidade ambiente moris nian, hadi'a rezisténsia ba dezastre no mudansa klimátika, no dezenvolvimentu ne'ebé ki'ik iha karbon. Liu husi kresimentu ekonomia ne'ebé di'ak liu, hein katak setór ekonomia indústria bele integra hodi kria uzu rekursu naturál sira ho responsabilidade, prevene no hamenus poluisaun no kria oportunidade atu hadi'a seguransa sosiál liu husi dezenvolve ekonomia ne'ebé di'ak liu.

Ho ida-nee, dezenvolvimentu ne'ebé la'o ba oin bele kria liután bazeia ba kompriensaun katak konflitu entre ekonomia no ambiente bele hetan konsiliasaun di'ak. Macam- variedade Konseptu Ekonomia Verde Istoria Ekonomia Verde mosu ba dala primeiru iha relatóriu ba Governu Inglaterra ne'ebé planeia husi grupu ekonómiku ambiente terkemuka ho títulu Ba Ekonomia Verde, 1989. Maske nunee, to'o ohin loron seidauk iha definisaun ida kona-ba ekonomia verde ne'ebé sai hanesan akordu internasionál ida-ne'ebé hamutuk. Tuir mai mak definisaun no konseitu oioin kona-ba ekonomia Verde ne'ebé halo husi Grupu hanoin Dezenvolvimentu Ekonomia Verde iha Indonezia (Tinan 2010 - 2012).

1. Iha tinan 2011, Ekonomia Verde define tiha ona UNEP nu'udar sistema atividade ekonómika ida-ne'ebé relasiona ho distribuisaun, produsaun no konsumu sasán no servisu sira ne'ebé hamosu melloria ba seguransa sosiál iha tempu naruk. Maibe, la hamosu jerasaun oin mai hasoru risku ambientál signifikativu ka defisiénsia ekolojika.

2. Iha tinan ne'ebé hanesan, UNCTAD esplika katak ekonomia Verde nu'udar sistema ekonómiku ne'ebé prodús hadi'a povu nia moris-di'ak no hamenus diferensa sira liuhusi atividade sira ne'ebé la hamosu nesesidade ba jerasaun sira tuir mai atu hasoru risku ambientál ne'ebé signifikativu no mós susar ekolojiku.

3. Iha tinan 2011, UNCSD esplika katak ekonomia ne'ebé di'ak mak hanesan lente ne'ebé foka liu ba aproveita oportunidade atu hadi'a objetivu ekonomia no mós ambiente hanesan.

4. Koaliisaun Ekonomia Hijau, iha 2011, define de'it ekonomia Verde nu'udar ekonomia ne'ebé forte no bele fornese kualidade moris ne'ebé diak. Maibe iha prosesu nee, presiza hamenus enerjia ekolojia rai nian.

5. Iha tinan ne'ebé hanesan, Kamara Komersiu Internasional hanoin katak ekonomia ne'ebé di'ak la sai livre husi kresimentu ekonomia no responsabilidade ambientál ne'ebé servisu hamutuk. Liuhusi sistema ekonómiku ne'ebé di'ak, sira mós bele hametin malu hodi apoia progresu iha dezenvolvimentu sosial.

6. Iha tinan 2012, Grupu 92 husi rai-Danish esplika katak ekonomia ne'ebé di'ak la'ós kondisaun ida, maibé prosesu transformasaun no progresu dinámiku ne'ebé la'o hela. Tuir grupu Danish 92, ekonomia ne'ebé di'ak mak hamosu moris-di'ak no asesu ba oportunidade ne'ebé justu ba ema hotu. Iha prosesu ida nee, integridade ambientál no ekonomia mós presiza dezenvolve hodi adapta ba kapasidade enerjia rai nian ne'ebé menus.

7. Governu Afrika Sul iha tinan 2012 mós fó sai ninia deklarasaun kona-ba definisaun ekonomia ne'ebé di'ak liu. Pihaknya hateten katak ekonomia ne'ebé di'ak liu bele fó pontu entrada atu habelar baze ba povu ne'ebé iha ekonomia kulit metan no mós atu hamenus feto no emprezáriu sira ne'ebé muda. Aleinde nee, konseitu ekonómiku ne'ebé di'ak mós bele oferese oportunidade ba empreza sira atu halo atividade sosiál ekonómiku.

8. Enkuantu governu Indonezia, iha tinan 2010 define tiha ona ekonomia Verde nu'udar paradigma dezenvolvimentu ne'ebé bazeia ba aprosimasaun efisiénsia rekursu rekursu ho pontu forte iha internalizasaun kustu husi penipisaun rekursu rekursu naturál no degradasaun ambiente. Liutan nee, ekonomia ne'ebé di'ak liu mak sistema esforsu atu kontrola kiak, kria kampu servisu ne'ebé adekuadu no mós garante kresimentu ekonomia ne'ebé sustentavel.

Husi konseitu oioin nee, hanoin ekonómiku ne'ebé di'ak liu mak hanesan jogu ne'ebé halo husi mundu ekonomia ne'ebé prontu atu sirkula ho forsa atu apoia ambiente ka ekolojia rai nian. Atu nune'e bele kria objetivu sira atu hadi'a komunidade nia moris-di'ak, fó oportunidade ne'ebé hanesan intersesaunalmente, no minimiza estragu ba ambiente.

SM

Di Depan dan Belakang