I.
Introdusaun
Prosesu dezenvolvimentu la’o iha area
hotu-hotu, dezenvolvimentu balu liga direita ba iha nessesidades moris povu
lor-loron. Programa dezenvolvimentu mós presisa liga area ida ho area sira
seluk. Tamba ho ligasaun iha area sira ne’e maka bele mós fo resultadu
dezenvolvimentu ne’ebe sustentavel no nia valor afeita direita ba iha
komunidade.
Povu Sub distrito Cailaco maioria
moris iha vida agrikultura ne’ebe fo moris ba komunidade cailaco nomós
resultadu agrikultura bele fasilita dezenvolve komunidade Cailaco nia oan sira
iha parte edukasaun. Tamba ne’e komunidade subdistrito Cailaco iha area natar
hectar ± rihun Sanulu resin ne’ebe hahú husi Parte Haurema,Mautalo,Roeana,Marco,Pailelo-Baásu,Téa,Genurobu
e Purugoa. Iha parte ida ne’ebe mak ami temi iha ne’e nudar sentru produsaun
Hare ba komunidade sira.
Maibe kuaze tinan 5 ikus nia laran ne’e kondisaun
mota Bulobo estraga total, Natar sira ne’ebe besik ba iha mota Bulobu hanesan
Marco e Pailelo (Mota Bulobu nia sorin-sorin) to’o ba iha mota Bebai. Situasaun
ida ne’e afeita tebes moris povu nian, até komunidade balu nia natar mota
estraga hotu ona. Situasaun ida ne’e mos sai impaktu bo’ot ba iha Marco capital
Sub distrito Cailaco, bainhira kondisaun ida ne’e estadu la tau atensaun mak
mota sei bele saé to’o Marco.
Iha mos kondisaun ba irigasaun
Tradisional Kanumata Marco, ne’ebe kondisaun ladiak, ne’ebe fo prekupasaun
bo’ot ba iha Agrikultor sira, bainhira atu halo Natar. Ho kondisaun Irigasaun
ida ne’ebe sei tradional hela mak fo impaktu bo’ot tebes hanesan bainhira
komunidade ba hadia tiha iha dader maibe iha lorokraik udan bo’ot mai mak sei
estraga total irigasaun refere. Nomós distribuisaun be la sufisiente tamba mós
irigasaun ne’ebe sei tradisional hela no ki’ik. Maibe irigasaun ida ne’e lolos
nia bele distribui be ba natar ± rihun limanulu resin ne’ebe hahú husi Parte
Marco, Téa, Genurobu e Purugoa. Difikuldade ida ne’e mos la’os deit tamba
impaktu husi Mota ne’ebe estraga maibe mos projetu Irigasaun Maliana ne’ebe mos
fo impaktu negativo ba Sub Distrito Cailaco, bainhira iha tempu bainloron
komunidade Sub Distrito Maliana hasa’e hotu be ba irigasaun Maliana seim preukupadu
katak komunidade Sub Distrito Cailaco mos presisa tebes distribuisuan Be liuliu
ba iha Natar e principal mós ba Animal sira hodi bele hetan be. Kondisaun ida
mos tamba laiha kontrola ida ne’ebe diak husi Jestor husi Diresaun agrikultura
Distrito Bobonaro.
Tamba ne’e nudar organizasaun Uniaun
Intelektual Joventude Estudante Cailaco(UNIJESCA) ne’ebe halo evaluasaun
direita ba iha area ne’e sente preukupadu tebes no sujere atu governo no estadu
bele toma medidas imidiata, nune’e labele fo terus bebeik komunidade iha sub
distrito Cailaco.
II.
Problema no nia Solusaun
Komunidade tomak Sub distrito Cailaco
iha esperansa bo’ot ba iha Parlamentu Nasional nune’e bele aloka verba orsamentu
ida ba Konstrusaun bareira Mota Bulubo iha Orsamentu Geral Estadu(OGE)tinan
2013-2014. Ho nia deskrisaun hanesan tuir mai ne’e:
a.
Problema Mota Sa’e ka estraga Natar
1.
Fase Primeiro iha Tinan 2013(urgent)
Konstrusaun Bareira ± 1.5 KM(Hahú
husi Irigasaun tradisional Kanumata Marco ba to’o iha mota Bulobo nia
rohan(besik mota Bebai). Konstrusaun bareiras sei halo sorin-sorin. Nune’e
labele fo impaktu ba iha Natar Marco nomós Natar Pailelo. Konstrusaun ba iha
programa ne’e ho nia Klean Metros 2 no Ás Metros 3.5 ho nia luan bareiras
metros 2.
2.
Fase Segundo iha Tinan 2014
Konstrusaun Bareira ± 1.5(Hahú husi
Ponte Mautalo ba to’o iha irigasaun tradisional Marco nia rohan, Konstrusaun bareiras
sei halo sorin-sorin. Nune’e labele fo impaktu ba iha Natar Mautalo,Roeana
nomós Natar Oabeiluli, Pailelo. Konstrusaun ba iha programa ne’e ho nia Klean
Metros 2 no Ás Metros 3.5 ho nia luan bareiras metros 2.
b.
Problema Irigasaun Tradisional
Kanumata Marco
1. Sujere atu iha tinan 2013 Estado bele
aloka orsamentu hodi halo konstrusaun ba Irigasaun tradisonal kanumata Marco
hodi bele sai irigasaun Moderno nune’e bele distribui be ba iha natar ± rihun Sanunulu
resin ne’ebe hahú husi Parte Marco,Pailelo-Baásu,Téa,Genurobu e Purugoa.
2. Alternativa seluk ne’ebe maka
Imidiata Governo presisa toma atensaun mak hanesan prepara Scavator permanente
ida(1) iha Subdistrito Cailaco nune’e bele atende irigasaun Kanumata Marco,
nomós irigasaun Bilimau ne’ebe bainhira mota bo’ot taka hotu irigasaun nia
ulun. Scavator ida ne’e bele responde kedas depois mota menos nune’e la
prejudika Agrikultor sira halo sira nia servisu iha Natar. Laos deit atu
responde ba irigasaun bo’ot rua(2) ne’e maibe irigasaun ki’ik sira seluk ne’ebe
iha hanesan iha Aidabadole(Samutaben)Bialara, Pasoru, Maumela Purugoa,Malemate,
Pailelo-Baásu nomós bele garante mota acu-posi husi ponte ba to’o iha téa bele
la’o diak tamba mos iha ne’eba Mota estraga natar hectar barak.
III.
Resume e Rekomendasaun
a. Asunto rua iha leten sai hanesan
ejijensia bo’ot husi Komunidade Cailaco iha periode ano fiscal 2013. Ami hein
ho esperansa tomak katak iha tinan ida ne’e parlamentu sei aloka duni verba ba
ne’eba no sei vota maioria Afavor tamba ida ne’e refleta ba Nesesidades Prinsipal
komunidades Sub Distrito Cailaco Distrito Bobonaro. Ba programa seluk Ami iha
esperansa katak sei bele realiza duni planu estrategia Desenvolvimentu Nasional.
b. Maibe ejijensia ida ne’ebe ami hato’o
nudar asunto natureza no presisa intervensaun imidiata husi estadu(Governo).
Sela’e mak Povu se la sente saida mak desenvolvimentu ne’ebe refleta direita ba
komunidade nia moris loron ba loron.
c. Ami ho laran kontente husu mos ba Sua
Excelencia Sr.Taur Matan Ruak; Presidente da Republika RDTL nudar Aman ba
nasaun ida ne’e atu toma mos konsiderasaun ba preukupasaun komunidade
subdistrito Cailaco ida ne’e. nune’e ami bele sente katak promesa ne’ebe hatete
atu sai hanesan matan, ibun no ain-liman ba Komunidade sub distrito Cailaco
nian bele mos realize. Ami mos hato’o onra bo’ot ba sua Excelencia ba nia
visita Primeiro nudar Presidente da Republika mai iha Sub distrito Cailaco
Distrito Bobonaro.
Maka ne’e deit ami nia ejijensia ba
atensaun no prioridades husi Sua excelencia sira ba komunidade nia pedido lahaluha
hato’o obrigado wain.
Visto Representante Komunidade Sub
Distrito Cailaco Distrito Bobonaro :
No
|
Naran
|
Posisaun
|
Hela fatin
|
No HP
|
Asinatura
|
1.
|
|
|
|
|
|
2.
|
|
|
|
|
|
3.
|
|
|
|
|
|
4.
|
|
|
|
|
|
5.
|
|
|
|
|
|
6.
|
|
|
|
|
|
7.
|
|
|
|
|
|
8.
|
|
|
|
|
|
9.
|
|
|
|
|
|
10.
|
|
|
|
|
|
11.
|
|
|
|
|
|
12.
|
|
|
|
|
|
13.
|
|
|
|
|
|
14.
|
|
|
|
|
|
15.
|
|
|
|
|
|
16.
|
|
|
|
|
|
17.
|
|
|
|
|
|
18.
|
|
|
|
|
|
19.
|
|
|
|
|
|
20.
|
|
|
|
|
|
21.
|
|
|
|
|
|
22.
|
|
|
|
|
|
23.
|
|
|
|
|
|
24.
|
|
|
|
|
|
25.
|
|
|
|
|
|
26.
|
|
|
|
|
|
27.
|
|
|
|
|
|
28.
|
|
|
|
|
|
29.
|
|
|
|
|
|
30.
|
|
|
|
|
|
31.
|
|
|
|
|
|
32.
|
|
|
|
|
|
33.
|
|
|
|
|
|
34.
|
|
|
|
|
|
35.
|
|
|
|
|
|
36.
|
|
|
|
|
|
37.
|
|
|
|
|
|
38.
|
|
|
|
|
|
39.
|
|
|
|
|
|
40.
|
|
|
|
|
|
Visto Administrador Sub Distrito
Cailaco,Distrito Bobonaro
Alfredo da Costa Monis
ANEXU FIGURA
Tidak ada komentar:
Posting Komentar